«Прапаганда вучыць людзей ненавідзець. Азаронак кожнага дня гэта паўтарае»

Планы беларускіх уладаў вырашыць праблемы на рынку працы, прыцягваючы на яго замежнікаў, падсвяцілі шэраг праблем — як у дзяржаве, так і ў грамадстве.

Прынамсі заява Лукашэнкі пра 100-150 тысяч, нібыта гатовых неўзабаве прыехаць у нашу краіну, запусціла цэлы ланцужок падзей.

Спачатку вострую, часцей негатыўную, рэакцыю беларусаў у сацсетках, далей істэрыкі прапагандыстаў, абвінавачанні саміх беларусаў (маўляў, лянівыя і мала нараджаюць), а таксама традыцыйны «адказ» сілавікоў, якія пачалі як затрымліваць аўтараў каментароў і пагражаць крыміналкай за распальванне варожасці, так і дэманстраваць, што сітуацыя пад кантролем — згадаем публічнае выдварэнне мараканскіх студэнтаў, якія ўчынілі бойку ў Гомелі.

Аб чым сведчыць гэтая сітуацыя, чаму працаваць у іншай краіне — не злачынства, і ці сталі  беларусі больш талерантнымі да мігрантаў_к пасля 2020 года, калі самі фактычна аказаліся ў падобных умовах — гэтыя пытанні «Салідарнасць» абмеркавала з праваабаронцай Human Constanta Энірай Браніцкай.

— Такая рэакцыя грамадства для мяне звязаная з тым, што, асабліва пасля 2020 года прапаганда вучыць людзей ненавідзець, вучыць не прымаць другіх, — зазначае праваабаронца. — Кропка кіпення праявілася вось такім чынам: мы і так ні на што не маем уплыву, а зараз дзяржава вырашыла яшчэ і мігрантаў прывезці, замяніць імі нас, таму мы цалкам можам дазволіць сабе іх ненавідзець…

У беларускай дзяржаве няма ніякіх заняткаў у школе па талерантнасці, шмат год ужо няма заняткаў па правах чалавека. Беларусы гнабяць і адзін аднаго, а калі пытанне датычыцца далёкіх замежнікаў — гэта тым больш праяўляецца.

І зразумела, што ёсць нейкі страх, бо Беларусь — даволі гамагенная дзяржава.

Хоць на 9 мільёнаў 60 тысяч замежнікаў, большасць з былых савецкіх рэспублік — гэта няшмат насамрэч, але мы не ведаем іншыя культуры, шмат людзей наогул ніколі не былі за мяжой. Гэта ўсё адбіваецца на ўспрыманні, бо невядомае заўжды палохае.

А дзяржава, замест таго, каб размаўляць пра інтэграцыю, інклюзію і гэтак далей, вырашае праблемы звыклымі сілавымі метадамі.

Зрэшты, Эніра Браніцкая мяркуе, што беларуская ўлада не насаджае ксенафобію мэтанакіравана — проста рэжым стварыў такія ўмовы ў краіне і ў грамадстве, што гэтая, вельмі непрыемная і небяспечная з’ява, расквітнела махровым цветам.

— Дзяржава ж кажа: гэта нармалёва, ненавідзець іншых, Азаронак кожнага дня гэта паўтарае. І ўсё гэта кладзецца на свядомасць людзей.

Думаю, гэта вялікі пракол, і насамрэч яны нават не чакалі такой рэакцыі, таксама былі крыху шакаваныя. Бо прыцягнуць замежнікаў —  вельмі важна, каб паспрабаваць вырашыць вялікую праблему недахопу працоўных рук.

Другі год, як яе прызналі на дзяржаўным узроўні. На пачатку 2024-га была зацверджаная міграцыйная стратэгія, у якой пазначана, што адток з краіны перавышае ўезд, і што адзін са шляхоў вырашэння крызісу — працоўная міграцыя.

Там, праўда, сказана, што варта вырашыць праблему культурна блізкімі мігрантамі, — але, відаць, яны не знайшлі тых самых «культурна блізкіх» мігрантаў_к, якія хацелі б паехаць у Беларусь. Людзі заўжды імкнуцца трапіць туды, дзе лепш, а не туды, дзе горш.

Ані 5-6 тысяч расейцаў у год, ані 10, ці нават 16 тысяч грамадзян Туркменістана не закрыюць дэфіцыт кадраў, працягвае Эніра Браніцкая — гэта кропка ў моры. Таму ўлады апошнім часам некалькі разоў пашыралі спіс прафесій, па якіх замежнікі могуць уладкавацца без спецыяльнага дазволу — на сёння ў ім 59 пазіцый. Але гэтага відавочна мала.

— Што мусіць адбывацца ў норме, калі ўлады вырашаюць запрасіць шмат замежнікаў працаваць у краіне — трэба ладзіць нейкія праграмы інтэграцыі?

— Перш за ўсё — гэта пра павагу чалавечай годнасці, якая павінна быць, але якой няма ў беларускай дзяржавы.

Шмат год Беларусь займала, так бы мовіць, абарончую пазіцыю адносна рынку працы. Мігрантам даволі цяжка было прыехаць да нас і пачаць працаваць, бо патрабаваўся спецыяльны дазвол, і з нашай практыкі, калі працадаўца даведваўся, колькі ўсяго трэба зрабіць, каб яго атрымаць, — шмат хто адмаўляўся, хай лепш не мець працоўных рук, чым столькі пытанняў вырашаць.

Апошнія гады палітыка змянілася, на многія спецыяльнасці можна ўладкоўвацца без дазволу.

Але ў нас цалкам няма разумення, як інтэграваць людзей — асабліва калі гэта іншыя моўныя групы. Кітайцы, якія прыязджалі, звычайна працавалі на сваіх жа прадпрыемствах, і ніхто не ствараў спецыяльныя моўныя курсы, каб людзі маглі вучыць беларуску/рускую мову і лепш інтэгравацца.

І другі момант — мігранты яшчэ болей, чым беларусы, залежаць ад працадаўцы.

Калі працоўная дамова анулюецца, то чалавек страчвае і дазвол на жыхарства, гэта нярэдка бывае вельмі маніпулятыўна. Працадаўца можа і не плаціць, бо калі мігранты пачнуць «качаць правы» — страцяць працу і будуць вымушаныя пакінуць Беларусь.

Ніякіх незалежных прафсаюзаў у нас не засталося, то хто будзе абараняць правы замежнікаў? Таму гэта даволі ўразлівая група.

А праграм інтэграцыі ў нас усур’ёз ніколі не было. Тых, хто звяртаецца ў Беларусь па статус уцекача, вельмі мала — за 20 год яго атрымала ўсяго каля 1000 чалавек, і нават яны дагэтуль не могуць нармальна вывучыць мову, бо праграм проста няма.

Калі ж справа дойдзе да таго, што мігрантаў будзе вялікая колькасць — могуць быць канфлікты з-за таго, што людзі перадусім не разумеюць адзін аднаго.

Мігрантаў многія зневажаюць проста таму, што гэта «чужынцы», таму што спрацоўваюць стэрэатыпы — а-а-а, мусульмане, яны будуць рэзаць баранаў у нашым пад’ездзе. Хоць калі вы нешта не ведаеце, нармальна проста прыйсці і спытаць пра традыцыі, культурныя асаблівасці замежнікаў, якія адчуваюць сваю ўразлівасць у іншай краіне.

Яны ж самі баяцца. Людзі прыехалі каб працаваць, так бы мовіць, за лепшым жыццём, а не каб нешта ўчыніць і быць дэпартаванымі.

Наколькі страхі беларусаў перад чужынцамі падмацаваныя рэальнай статыстыкай злачынстваў? Мяркуючы па справаздачах МУС, кажа праваабаронца, колькасць злачынстваў, учыненых замежнікамі ў нашай краіне, не змяняецца шмат год і не расце з павелічэннем самой колькасці замежнікаў, застаючыся ў межах некалькіх адсоткаў (за 2023 год — 2,5% — С.).

— Пасля 2020 года шмат хто з беларусаў аказаўся ў аналагічнай сітуацыі. Фактычна, мы — мігранты, у тым ліку працоўныя, у розных краінах. На вашу думку, ці зробімся мы як грамадства больш талерантнымі, прымяраючы на сябе гэты досвед?

— Над гэтым трэба працаваць і адукоўваць грамадства. Сярод тых людзей, хто з’ехаў, шмат хто неталерантны і ксенафобны — таму што беларусы таксама не мелі адпаведнай базы, ніхто не вучыў, што трэба паважаць адзін аднаго.

У Нямеччыне, прыкладам, каля 23% насельніцтва мае міграцыйныя карані, пры гэтым каля 80% людзей з постсавецкай прасторы галасуюць за правыя партыі, за тых, хто кажа «Не!» мігрант_кам, не прымае ніякіх другіх.

Я бачу тое самае ў Польшчы, дзе ўжо многія беларусы атрымалі грамадзянства і на прэзідэнцкіх выбарах галасавалі за правага кандыдата, з вельмі жорсткай пазіцыяй датычна мігрантаў.

То бок, нават такі досвед, на жаль, не дае апрыёры большай талерантнасці, разумення і павагі іншых людзей. Усё ж такі патрэбная адукацыя, праца над тым, каб нашае грамадства зрабілася больш дэмакратычным і цывілізаваным.